COVID-19 pandemisi sürecinde sektörde çarkların durması nedeniyle atığa ulaşmakta zorlanan geri dönüşüm sektörü, çalışmalarını durdurmadı. Sektörde faaliyet gösteren birçok firma bu dönemde yüzde 50 kapasite ile çalışırken, 1 Haziran itibariyle normalleşme sürecine girdi. Öte yandan mücbir sebep kapsamına alınmayan sektör temsilcileri, sektörün kanayan yarası olan daha fazla evsel ambalaj atığının kaynağında toplanarak ekonomiye kazandırılması için bir proje başlatıyor. Geri dönüşüm sektörünün çatı kuruluşlarından TÜDAM, depozito uygulamasının Türkiye’de hayata geçirilmesi için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na danışman olarak da katkı sağlayan İstanbul Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof Dr. Erdem Görgün ile birlikte çalışıyor. Proje, TÜDAM’ın yanı sıra diğer STK’lar, yetkili kurumlar, yazılım şirketleri ve paydaş belediyelerle işbirliği içinde hazırlanıyor. TÜDAM Yönetim Kurulu Başkanı Vedat Kılıç, yurtdışındaki başarılı ülkelerin çalışmaları incelenerek Türkiye’ye uygun bir proje oluşturulmak istendiğini ve projenin mali desteğinin İstanbul Kalkınma Ajansı tarafından sağlanmasının planlandığını söyledi.
Vedat Kılıç, evsel ambalaj atıklarının toplanması, ayrıştırılması ve geri dönüşümü konusunda başarılı sonuçlar elde edilemediğine dikkat çekerek, “Evsel ambalaj atıklarının sağlıklı ve sürdürülebilir bir şekilde toplanması ve ayrıştırılması için tanımlanmış bir finansal desteğimiz yok. Mevcut durumda belediyeler ve lisanslı işletmeler ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması için anlaşmalar yapıyor; ancak uzun vadede bir garanti olmadığı için işletmeler bu alanda yatırım yapmaktan kaçınıyor. Sonuç olarak, evsel ambalaj atıkları düzgün bir şekilde toplanamıyor ve diğer çöplerle birlikte belediye depolama alanlarına gömülüyor. Sonuç olarak yılda yaklaşık 10 milyar TL’lik bir değeri toprağa gömüyoruz. Atıkların ekonomik değerinden mahrum kaldığımız için geri dönüşüm sektörü işlenebilecek atık hammaddesi bulmakta zorlandığı için yurt dışından atık ithal etmek zorunda kalıyor. Bu olumsuz durumu tersine çevirmek için bu projeyi hayata geçirmeyi hedefliyoruz. Projeyi belediyelerde pilot proje olarak başlatmayı planlıyoruz. Pilot uygulamaların başarılı olması halinde sonuçlar ve proje çıktıları rol model olarak uygulanmak üzere Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na sunulacak.”
2022’de piyasaya sürülmesi hedefleniyor
Planlanan pilot uygulamalarla ilgili detayları paylaşan Vedat Kılıç, “Ambalaj atıklarının toplanması, ayrıştırılması ve sürdürülebilir bir finansman modeli oluşturulması için paydaşlarla birlikte pilot çalışmalar başlatacağız. Pilot çalışmalar çerçevesinde yatırımlar, maliyetler, gelirler, atık toplama oranları, elde edilen ürünlerin kalitesi gibi birçok parametre raporlanacak. Son aşamada bu raporu bir model olarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na sunacağız. Bakanlığın modeli kabul edeceğini ve ülke genelinde uygulanmasını talep edeceğini umuyoruz. Bu aşamada TÜDAM olarak topluma karşı sorumluluğumuzun bilinciyle projeyi hayata geçirmeyi öngörüyoruz.” Projenin kabul edilmesi halinde 18 ay içerisinde tamamlanması ve 2022 yılında hayata geçirilmesi hedefleniyor.
“Pandemi sırasında ambalaj kullanımı önemli ölçüde arttı”
Atıkların kaynağında ayrı toplanmasını ve ekonomiye geri kazandırılmasını sağlamak için altyapı ve tesis yatırımlarına ihtiyacımız var. Bu yatırımların kamu sektörü tarafından yapılması beklenmemelidir. Dolayısıyla bu bağlamda projeyi oluşturmaktaki temel amacımız atık yönetimi sektöründe faaliyet gösteren yatırımcılar için yatırım yapılabilir piyasa koşullarını sağlamaktır. Eğer doğru finansman modelini oluşturabilir ve özel sektörün yatırım yapması için öngörülebilir piyasa koşullarını sağlayabilirsek, sektör temsilcileri uzun vadeli yatırımlar yapmaktan çekinmeyecektir.” Vedat Kılıç, projenin başarılı olması halinde Türkiye’nin atık ithalatçısı değil ihracatçısı konumuna gelebileceğini de ifade etti. Kılıç ise depozito sisteminin ne zaman hayata geçeceğinin belirsiz olduğunu belirterek, “Bu sistemin 2021 yılına yetişmesi zor. Pandemi sürecinde ambalaj kullanımı çok arttı. Ambalaj atıkları da artmaya başladı. Bu atıkların toplanması için acilen bir sistem kurmamız gerekiyor.”
Yılda 35 milyon ton evsel atık üretiliyor
Türkiye yılda yaklaşık 35 milyon ton evsel atık üretmektedir. Bunun yaklaşık 8 milyon tonu geri dönüştürülebilir atıktır. Bugün itibariyle bunun en fazla 1,5 milyon tonu toplanabilmektedir. Bugün toplanan ve ayrıştırılan çöplerin içinde bile yüzde 25 oranında geri dönüştürülebilir atık kalmakta ve ayrıştırılamamaktadır. Türkiye yılda 1 milyon ton kağıt ve 500 bin ton plastik atık ithal ederken, yaklaşık 6,5 milyon ton kendi atığını gömüyor.